Dekonstrukcja

Intencją moją - bardzo ambitną - aczkolwiek prawdopodobnie nieosiągalną - jest przybliżyć

w tym krótkim referacie, w sposób zrozumiały, znaczenie pojęcia - dekonstrukcja, posiłkując się 

tekstem Anne D'Alleva Metody i teorie historii sztuki.

Autorka Metod i teorii  historii sztuki we wstępie pisze:

Nie jest to encyklopedia, ani książka w pełni wyczerpująca poruszane tu problemy. Nie wiem,

jak mogłabym spełniać te warunki, nie tracąc jednocześnie  podręcznikowego charakteru,

użytecznego źródła wiedzy-chciałabym bowiem, aby była rodzajem znajdującej się zawsze

pod ręką, obok komputera, zaczytanej książki 1

i dalej:

Czytelnikami mojej książki, jak sobie wyobrażam, będą przede wszystkim studenci historii

sztuki. Studenci poważenie zainteresowani  praktycznym stosowaniem wiedzy historyczno-

-artystycznej, nawet jeśli nie mają jeszcze doświadczenia..2

i dalej:

Starałam się, żeby tekst był jasny i przystępny, choć, aby oddać złożoność omawianych tu idei,

język - z konieczności - jest bardziej specjalistyczny..3

   Na początku rozdziału poświęconego dekonstrukcji Anne D'Alleva usiłuje wyjaśnić istotę

samego pojęcia i jego genezę wywodzącą się z założeń filozofii Jacques’a Derridy.

Nie wiem na ile ten fragment książki jest zrozumiały dla innych czytelników, nie posiadających

odpowiedniego przygotowania teoretycznego w zakresie metodologii filozofii i semiotyki,

dla mnie może w 20%.

Niemniej skoro jest moim zadaniem napisać na ten temat - spróbuję mu sprostać.

    Derrida pojęcie dekonstrukcja wywiódł od Heideggera, który użył go w jedenej ze swoich prac

w znaczeniu: demontaż wyobrażeń, które weszły w nawyk i stały się puste” – i tak należy

z grubsza rozumieć Derridowski termin dekonstrukcja - jako demontaż, rozbiórka, 

rozwarstwienie, ale w celu stworzenia nowych jakości – nie w celu unicestwienia

czy zniszczenia.

Derrida koncentrował się na języku, badał zależność, relacje między wypowiadanymi słowami

a ich znakami czyli reprezentacją i późniejszą interpretacją powyższego. Doszedł do wniosku

- że język przekazuje zarówno znaczenie słów jak i brak tego znaczenia - czyli to co nie jest

powiedziane  i  to - według filozofa jest tak samo ważnym przekazem - jak to co jest

wypowiedziane.

Dla zobrazowania tej karkołomnej konstrukcji słownej z poprzedniego zdania – proszę sobie

wyobrazić rozmowę naszej grupy o Świątyni Sybilli Czartoryskiej  – akurat aktualny temat.

1. mówimy Świątynia Sybilli

2. nie mówimy Świątynia Sybilli w otaczającym ją parku, w Puławach, Izabeli Czartoryskiej itd.

    chociaż to właśnie tę konkretną świątynię mamy na myśli i taką ją w  wyobraźni widzimy

3. pomimo, że nie dopowiadamy, iż jest ona usytuowana w otaczającym ją parku, itd.

    to niedopowiedzenie jest równie istotne, jak słowa wypowiedziane – dzięki temu wiemy o jaką

    budowlę chodzi, pomimo, że nie padło poza nazwą żadne słowo

4. ta sama świątynia bez tego otaczającego parku, bez określonego kontekstu, ale przede

    wszystkim bez znajomych nam kodów byłaby już jakąś inną świątynią

5. jeżeli powiemy we Włoszech: Świątynia Sybilli, to mimo że będziemy mieć na myśli dalej

    naszą puławską świątynię - Włochowi skojarzy się ta nazwa z zupełnie innym obiektem

6. brnąc dalej - nie powiemy, że: między kolumnami tejże świątyni jest pustka - chociaż to jest

    faktem, jak to, że ta pusta przestrzeń jest tak samo ważna jak kolumny, bez nich

    nie można byłoby mówić o istnieniu kolumn w tym przypadku.

Innym przykładem może być obiekt architektoniczny zaprojektowany w taki sposób,

że zamierzone puste przestrzenie są takim samym elementem kompozycji architektonicznej

jak np.płaszczyzny ścian.

Czyli - zawsze istnieje jeszcze jakieś drugie znaczenie – ukryte - w sensie nie wypowiedziane.

Inaczej - to czego nie wypowiadamy - pełni nie mniejszą funkcję od tego co mówimy,

lub to czego nie ma, np.: pusta przestrzeń - jest równie ważne.

    Tradycyjnie  zakłada się, że język może wyrażać idee i ich nie zmienia, a pisanie jest wtórne

wobec mowy i to autor tekstu  nadaje mu znaczenie.

Drrida podważył to twierdzenie.

Tekst w ujęciu Derridowskiej dekonstrukcji nie jest jakąś strukturą statyczną, ale ulega różnym

modyfikacjom i przemieszczaniu sensów – jest dynamiczny.

Tekst jest polem wpływów innych tekstów, które ciągle go przenikają, często w sposób

nieświadomy, wykraczający poza intencje autora. Derrida nazywa ten proces – różnią.

To z kolei uniemożliwa ustalenie jednoznacznej wymowy badanego dzieła czy sensu wypowiedzi.

Język wg filozofa jest systemową całością, ale niejednolitą: w jego wnętrzu dokonują się ciągłe

modyfikacje. Można to tak wytłumaczyć: istnieje medium, czyli treść jako szereg luźnych

elementów. Wybieramy z nich niektóre i wiążemy w trwałe formy np.: linie i kolory jako luźne

elementy, malarz wiąże w trwałą formę obrazu; słowa i reguły ich łączenia, literat wiąże

np. w powieść. To forma jest przyczyną zmian – za każdym razem możemy nadać dziełu inną

formę.

Dekonstrukcja w ujęciu Derridy polega na:

- wnikliwej, analitycznej lekturze tekstów i dokonaniu ich "rozbiórki" na części pierwsze,

- dzięki czemu można ujawnić zawarte w nim niekonsekwencje czy nieścisłości

- analizy tego typu dokonuje się w celu wskazania tych miejsc, które burzą pozorną spójność 

  całości, ponieważ ukazują ukryte nierozstrzygalne sprzeczności

- są to miejsca dla dekonstrukcji wyjątkowo ważne ponieważ stanowią podstawę

  do poszukiwania nowych rozwiązań i interpretacji

Derrida sformułował również teorię par opozycyjnych.

Filozof wskazuje na te pary pojęć, które są utrwalone w świadomości społeczeństw:

europejskiego i północnoamerykańskiego i przyjmowane jak coś niezmiennego,

niepodważalnego, istniejącego od zawsze, jakby nie były wytworem cywilizacji np. Bóg/człowiek,

filozofia/architektura. Przyjmuje się je za oczywistość i to według Derridy ogranicza myślenie.

Dekonstrukcja ma posłużyć rozbiciu tych skostniałych przekonań.

Analizy tekstów przeprowadzone przez Derridę  miały ogromny wpływ na badaczy i teoretyków

różnych obszarów kultury spoza literatury.

    W przypadku obiektu sztuki dekonstrukcja ma nam pomóc odnaleźć ukryte,

często niejednoznaczne treści.

Analizując dzieło sztuki powinniśmy zadać sobie szereg pytań, niekiedy pozornie nie mających

wiele wspólnego z samym dziełem, ale które pomogą nam zdefiniować to dzieło.

W przypadku posągu Henryka Lubomirskiego Canovy mogłabym dociekać:

  1. kim był Henryk Lubomirski i czy to ma znaczenie i jakie?

  2. kto był fundatorem i czy to ma znaczenie?

  3. kim był autor rzeźby i czy to ma znaczenie?

  4. dlaczego Henryk Lubomirski został przedstawiony jako Amor i czy to ma znaczenie?

  5. dlaczego w ogóle wyrzeźbiono posąg dziecka i czy to ma znaczenie?

  6. dlaczego rzeźba jest w marmurze i czy to ma znaczenie?

  7. wyobrażenie chłopca jest: ładne/brzydkie? i czy to ma znaczenie? dla kogo?

  8. jakie emocje w nas wyzwala pozytywne/negatywne?

  9. czy Canova sam wyrzeźbił cały posąg, czy wykonał tylko bozzetto?

10. czy to jest wybitna/mierna praca Canovy?

11. jakie znaczenie mają odpowiedzi na powyższe pytania dla nas - dzisiaj zadających je?

12. jakie znaczenie miałyby odpowiedzi na te pytania dla Włocha?

13. jakie pytania zadałby w przypadku tej rzeźby Włoch?

I tak można dalej i dalej…

     Reasumując, dekonstrukcja w przypadku historyka sztuki ma ułatwić, a niekiedy umożliwić

analizę dzieła sztuki we wszelkich możliwych aspektach, szczególnie: formalnym,

ikonograficznym i ikonologicznym.

Starałam się wyrażać jasno i zrozumiale, jeżeli nie udało mi się, to widocznie sama

tego nie pojmuję.

1 Anne D’Alleva, Metody i teorie historii sztuki, Kraków 2012,s.1

2 Tamże, s.1

3 Tamże, s.5

Mapy myśli - Psychoanaliza

ERWIN PANOFSKY I JEGO METODA

·         Erwin Panofsky -  był to niemiecki historyk sztuki i eseista pochodzenia żydowskiego, jeden z twórców metody ikonologicznej. Był uczniem austriackiego historyka sztuki Aby’ego Warburg’a . W latach 1926-1933 był profesorem na uniwersytecie w Hamburgu, natomiast od 1935 pracownikiem Institute for Advanced Study w Princeton.

·         Etapy analizy ikonograficzno-ikonologicznej

1.       Opis preikonograficzny –inaczej analiza formalna dzieła, opisujemy to co widzimy okiem, a nie umysłem (nie posiłkujemy się nabytą wiedzą czy wyznaniem), przykład: Ostatnia Wieczerza- mężczyźni siedzący przy stole nakrytym do posiłku

2.       Analiza ikonograficzna – tu wykorzystujemy wiedzę z zakresu historii typów oraz znajomość źródeł literackich, identyfikujemy tematy i postacie.

3.       Analiza ikonologiczna – wyjaśniamy sens przedstawienia, zadajemy sobie pytanie co wiemy o danym dziele ? czas i miejsce powstania, styl, autor itd.

·         W psychologii poznawczej umysł jest definiowany jako system poznawczy, który tworzy wiedzę o otoczeniu i wykorzystuje ją do sterowania zachowaniem.  Wiedz jaką posiadamy może być ukierunkowana naszym wyznaniem, pochodzeniem czy kulturą. Aby dobrze przeprowadzić analizę preikonograficzną musimy się „wyzbyć” takowej wiedzy i spojrzeć na dzieło tzw. „nieuprzedzonym okiem”.  Może się zdarzyć tak, że wiedza którą posiadamy jest zbyt mała i uniemożliwia analizę nawet na poziomie opisu preikonograficznego.

·         Analizując dzieło pod kątem ikonologicznym identyfikujemy motywy, alegorie i symbole w kontekście kulturowym.

·         Zdaniem Panofsky’ego „ikonografia i ikonologia stanowią (…) nie dwie odrębne dziedziny badań , lecz kolejne, ściśle od siebie zależne etapy analizy dzieła i jego wartości”

·         Historyk sztuki chcąc zbadać dzieło metodą Panofsky’ego, powinien zadawać sobie pytania „od ogółu do szczegółu” 

1.       Co przedstawia dzieło ?

2.       Kim są przedstawione postaci ? Czy możemy je zidentyfikować?

3.       Po ustaleniu odpowiedzi na powyższe pytania staramy się dotrzeć do głębszych znaczeń przedstawionych wyobrażeń.

CYTATY

„W ikonologii słowo jest ważniejsze niż obraz. Obraz nie wyjaśniony przez żaden tekst jest dla ikonologa bardziej nieczytelny niż teksty pozbawione ilustracji. Dzisiejsza ikonologia przypomina spis tematów literackich uszeregowanych wedle tytułów obrazów” – G. Kubler

„systemu metodologicznego przedstawionego przez Panofsky’ego nie można sensownie nazwać ikonologią, ponieważ ikonologia jest tylko jednym jego elementem. System Panofsky’ego nie jest ikonologią, lecz systemem historii sztuki opartym na przekonaniu, iż odczytanie dzieła lub grupy dzieł nie może ograniczyć się do sfery formalno-przedmiotowej, musi rozciągnąć się na sferę znaczeń umownych i w ostateczności winno dotrzeć do ich wewnętrznego sensu stanowiącego symptom postawy ideowej grupy ludzkiej, która je wydała”   - J. Białostocki

N.Chojnacka

Studia nad kulturą. Teoria postkolonialna.

Studia nad kulturą.

Teoria postkolonialna.

Studia nad kulturą są międzydyscyplinarnym nurtem badań naukowych. Nie przestrzega kultury jako domeny należącej do elit i rozpatruje jej wzajemne relacje ze społeczeństwem. Studia nad kulturą wywiodły swoje metody i zagadnienia badawcze z antropologii kultury, historii, ekonomii, socjologii i historii sztuki (czyli gałąź studuiów nad kulturą nazywaną studiami nad sztukami wizualnymi).

Studia nad kulturą powstały w Europie i Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej. W wielu kwestach znalazły się pod wpływem marksistowskiej analizy kultury. Studia nad kulturą w szczególności skupiają się na zagadnieniu ideologii i władzy.

Zajmują się kwestią zależności (czyli sposobem w jaki uzależnieni jednostki jest formowane przez działające w środowisku siły społeczne i kulturowe a także sposobem, w jaki jednostka doświadcza życia w kulturze i społeczeństwie).

W szczególności badacze tego nurtu zainteresowani są „zwykłymi” ludzmi a także grupami zmarginalizowanymi ( z powodu rasy, płci, orientacji seksualnej).

Np. Stuart Hall dowodzi że ludzie są jednocześnie twórcami i konsumentami kultury.

Ważną rolę w rozwoju studiów nad kulturą odegrała teoria postkolonialna.

Kolonializm był potężną ogólnoświatową siłą kulturową o różnych formach manifestacji. Termin postkolonializm odnosi się do kształtowania nowych tożsamości, praktyk politycznych i kulturowych w byłych koloniach.

Definicja pojęcia kultury: według Raymonda Williamsa kultura jest naturalnym „sposobem życia”, procesem społecznym, komunikacją, interakcjami następującymi między ludźmi. Kultura jest tożsamością grupy.

Rasa i teoria postkolonialna

Istnieją dwa rodzaje tożsamości:

1. Tożsamość bycia (zapewnia poczucie jedności i wspólnoty).
2. Tożsamość stawania się (czyli proces identyfikowania się).

Tożsamość jest ważna, gdyż jest procesem „twórczego odnajdywania się”.

Według Halla tożsamości związane z rasą czy gender są zmiennymi punktami usytuowanymi na styku dyskursu historycznego i kulturowego.

Termin „ postkolonialny” oznacza: każdą kulturę dotkniętą procesem ideologii imperialistycznej od momentu kolonizacji do dnia dzisiejszego.

Należy pamiętać, że nie istnieje jeden rodzaj kolonialnego doświadczenia. Istnieją na przykład społeczności osadników w krajach z których emigrowali Europejczycy.

W pracy Edwarda Saida „Orientalizm” mamy nowe możliwości wykorzystania teorii postkolonialnej. Autor użył teorii dotyczącej dyskursu i władzy aby dowieść że świat zachodni używając terminu orientalizm, który przedstawia wschód jako egzotyczny, tajemniczy i odległy wykorzystywał ten termin do rozciągnięcia kontroli nad tymi obszarami. Według Saida „orient” istniał jedynie jako wytwór Zachodu.

Subaltern Studies Group

Jest dyscypliną uprawianą przez niezależną grupę naukowców zajmujących się kolonialną i postkolonialną historią.

Termin "subaltern" oznacza podległy.

Historia sztuki, studia nad kulturą i studia nad kulturą wizualną odróżnia:

1. Pierwsza teoria:
   Studia nad kulturą wizualną umożliwiają szerszy zakres badań nad obiektami, niż zwyczajowo czyni to historia sztuki. Czyli hist. sztuki skupia się nie na „wysokiej” sztuce ale na budownictwie ( np. plakaty reklamowe).
   Czyli stwierdzeniem jest, że studia nad kulturą wizualną skupiają się nie na przedmiotach ale na podmiotach.
2. Druga teoria:
   Przestrzeganie przez hist. sztuki studia nad kulturą wizualną jako wyzwalające.
   Czasami historycy sztuki używają terminu „kultura widzenia” omawiając teorie i techniki widzenia w różnych kulturach i epokach.

Współczesna historia sztuki bada obiekty a także praktyki odnoszące się do sztuk wizualnych.

Reasumując wszystkie poglądy, kanon przyczynia się do tworzenia i reprodukowania różnic dotyczących klasy społecznej, seksualności i rasy.  

Pozdrawiam

Katarzyna Ochońska

Teoria LGBTQ

LGBT(z ang. Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender) oraz  teoria Queer mają swoje początki w latach 70 tych ubiegłego wieku.  Były odpowiedzią na rozwijający się akademicki feminizm oraz na rozwijający się ruch gejów i lesbijek. Dla historii sztuki teoria LGBTQ ma za zadanie odnaleźć artystów o homoseksualnej orientacji oraz wyszukanie dzieł sztuki o homoerotycznej wymowie.  Na rozwój studiów LGBTQ znaczący wpływ miał Michael Foucault  - francuski historyk i filozof.  Historia sztuki spośród innych humanistycznych nauk jako jedna z ostatnich odkryła powiązanie między sztuką a orientacją seksualną. Studia te zajmują się przedstawieniami ciała, sposobem w jaki tożsamość płciowa definiuje społeczne kategorie a tasze sposobami dzięki którymi wyobrażenia pozwalają odbiorcom odnaleźć się jako istoty płciowe. Tożsamość artysty powinna być rozpatrywana w szerszym kontekście niż tylko orientacja seksualna.

O.S.

Feministyczna Historia Sztuki

Serdecznie zapraszam do oglądania :)
pozdrawiam 
Ewelina Grabowska