SZTUKA 

   „Sztuka tonie w powodzi słów. z rzadka stajemy wobec nowego okazu czegoś,
co skłonni jesteśmy uważać za prawdziwą sztukę, a przecie zalewa nas potok książek , artykułów, rozpraw, przemówień, wykładów, przwodników tłumaczących chętnie
i ze swadą, co sztuką jest, co nią nie jest, co kto zrobił, kiedy i dlaczego. prześladując gorliwych, choć niewprawnych chirurgów i jeszcze gorszych analityków. Pojawia się przeczucie niebezpieczeństwa, które grozi dziś sztuce – być może dlatego, że myślimy i mówimy o niej za wiele.” [1]

   „Nie ma w istocie czegoś takiego jak sztuka. Są tylko artyści. Kiedyś byli to ludzie, którzy brali do ręki kawałek kolorowej gliny i szkicowali figurę bizona na ścianie jaskini. Dzisiaj niektórzy kupują farby i projektują tablice reklamowe, robili i robią wiele innych rzeczy. Nic nie przeszkadza w nazywaniu tych wszystkich czynności sztuką, jeśli tylko się pamięta, że takie słowo może oznaczać zupełnie różne rzeczy w różnych czasach
i miejscach, i tak długo jak zdajemy sobie sprawę, że Sztuka przez duże S
nie istnieje.” [2]

   „Mówimy: historia sztuki, lecz przecież zdajemy sobie sprawę z tego, że sztuka
w istocie nie istnieje: nie ma przedmiotu, który byłby sztuką. Tematem więc opowieści o dziejach sztuki są te szczególne przedmioty, które znamy wszyscy z doświadczenia, a które nazywamy dziełami sztuki.”[3]

   „Sztuka jest[…] odtworzeniem życia duszy we wszystkich jej przejawach, niezależnie  od tego czy są dobre lub złe, brzydkie lub piękne.”[4]


   Na pewno nie ma jednej definicji sztuki, która by w pełni wyczerpywała zakres znaczeń, treści i ról jakie sztuka pełni w egzystencji człowieka.
    Można o sztuce powiedzieć, że jest świadomą czynnością ludzką
nie jest odruchem niekontrolowanym, a wytwór tej czynności powstaje
z różnych przyczyn i w różnych celach, tylko co wyróżnia sztukę od innych świadomych czynności ludzkich więc :
  1.  W antycznej Grecji, Rzymie również w średniowieczu, a nawet jeszcze
       w dobie Odrodzenia sztuka była to umiejętność wytwarzania różnych
       przedmiotów według reguł, i były nazywane odpowiednio sztuką:
       architekta, garncarza, geometry, stratega, ponieważ każda
       umiejętność rządzi się swoimi regułami, pojęcie reguły wchodziło
       do jej definicji. Taka definicja sztuki obejmowała wiele dziedzin;
       sztuka była zadaniem zawodowców, wyszkolonych specjalistów,
       nie kierowały nią uczucia i natchnienie.
       Pozostałości w j. polskim takiego definiowania sztuki ( według reguł)
       są: - sztuka wojenna, kulinarna.
       Robienie czegoś z natchnienia, lub z fantazji było przeciwieństwem
       sztuki, dlatego, że nie znano do pewnego czasu reguł rządzących
       muzyką, a poezję uważano, że jest wynikiem natchnienia więc obu
       tych dwóch dziedzin do sztuki nie zaliczano,
       dopiero kiedy Pitagorejczycy odkryli prawa harmonii dźwięków i muzyka stała
       się racjonalna, muzyka została włączona do sztuk.
       Przez wiele wieków obowiązywał podział na sztuki wolne liberales
       i pospolite, te ostatnie w średniowieczu były nazywane
       mechanicznymi.
       Zasadą podziału był wysiłek fizyczny, dlatego malarstwo, rzeźba
       nie należały do sztuk wolnych;
       W tamtych czasach sztuki wolne oceniano – pospolitymi gardzono.
  2.  Sztuka jako wytwarzanie piękna - pojawia się w połowie  XVIII wieku 
       za sprawą Charlesa Batteux, któremu zawdzięczamy, nazwę sztuki
       piękne, zaakceptowaną wówczas powszechnie.[5]
       Ustalono też wykaz sztuk określanych pięknymi, zaliczono
       do nich: architekturę,  malarstwo , muzykę, poezję, rzeźbę, wymowę
       i taniec.
       Od połowy XVIII wieku do XIX wieku - sztuka jest wytwarzaniem
       piękna.
       W XIX wieku już nie używano określenia „sztuki piękne”, wystarczyło
       powiedzieć „sztuka” i było to jednoznaczne ze sztukami pięknymi.
       ale: piękno to pojęcie względne, nie tylko rzeczy piękne mogą
       być sztuką
  3.  Sztuka to naśladowanie rzeczywistości - mimesis <- z antyku,
      do końca XVIII w. odnosi się to także do naśladowania innych,
       wielkich artystów antyku i renesansu
       ale: nie da się tylko naśladować rzeczywistości, nie zawsze można
       ją powtórzyć poprzez sztukę; niektórych rzeczy raczej nie ma
       potrzeby naśladować, architektura, na przykład nie naśladuje
       natury, poza nielicznymi wyjątkami, no i nie taki chyba
       jest cel sztuki
  4.  Sztuka jest wyrazem ducha artysty, jego wewnętrznych przeżyć
       <-  romantyzm ale: wyrażamy siebie nie tylko w sztuce;
       jest to pojęcie zbyt szerokie; sztuka nie musi być wyrażeniem
       przeżyć; sztuka może nie wyrażać przeżyć własnych,
       a przeżycia wyższej rangi
  5.  Sztuka to nadawanie rzeczom kształtu, tworzenie form
       <- początek XX w.
       ale: pojęcie to jest  zbyt szerokie, można nadawać kształt
       i nie tworzyć sztuki
  6.  Sztuka to wpływ na odbiorcę, wywoływanie przeżyć estetycznych.
       ale: mogą one być wywoływane przez inne przedmioty spoza sztuki;
       dawniej przy tworzeniu dzieła celem było wywoływanie innych
       przeżyć, np. religijnych
  7.  Sztuka to wywoływanie wstrząsu <- XX w.
       ale: nie wszystkie dzieła sztuki wywołują wstrząs i z kolei coś może
       wstrząsać, ale jeżeli nie powstało z potrzeby kształtu lub ekspresji
       nie będzie dziełem sztuki
  8.  XX wiek - pojawia się dylemat, brak definicji sztuki i niemożliwość
       jej stworzenia.
       Sztuka na pewno jest twórczością – ale artyści zawsze mogą
       stworzyć rzeczy jakich nie było, dlatego warunki sztuki nie mogą być
       wymienione w sposób wyczerpujący, dlatego próby ujęcia sztuki
       w realną prawdziwą definicję są skazane na niepowodzenie.
       To, że nie ma wyczerpującej definicji sztuki, nie przeszkadza
       porozumiewać się ludziom na jej temat.
  9.  Tatarkiewicz łączy te definicje zaznaczając, że sztuka ma wywoływać
       określone uczucia.
       Definicja sztuki według Tatarkiewicza: musi zarówno uwzględniać
       jej intencje jak i działanie;
       a zarówno intencja jak i działanie mogą być takie lub inne,
       więc według Tatarkiewicza:
       - sztuka jest odtwarzaniem przeżyć - jeśli wytwór tego odtwarzania,
        konstruowania, wyrażania - jest zdolny zachwycać, bądź wzruszać, 
        bądź wstrząsać
10.   Dzieło sztuki: jest odtworzeniem rzeczy, bądź konstrukcją form,
        bądź wyrażeniem przeżyć, jednakże takim tylko jakie są zdolne
        zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać
11.  I chyba ostateczna definicja sztuki wg Tatarkiewicza:
       świadomy wytwór człowieka jest dziełem sztuki zawsze i tylko wtedy,
       gdy odtwarza rzeczywistość, bądź kształtuje formy, bądź wyraża
       przeżycie, a zarazem jest zdolny bądź zachwycać, bądź wzruszać, 
       bądź wstrząsać.[6]

     Można znaleźć jeszcze inne określenia , definicje dla sztuki:
  1. Sztuka : wytwory ludzkie prowokujące postawę estetyczną,
      przyjmujące formy plastyczne i wizualne, przekraczające swymi
      funkcjami funkcję użytkową
  2. definicja sztuki w rozumieniu E. Cassirera i w reinterpretacji
      S. Langer, brzmi: sztuka jest to tworzenie form, ale tylko form
      symbolicznych.[7]
Chociaż Kant wypowiedział się, że sztuki piękne są bezcelowe, bezinteresowne,
są same dla siebie, sztuka może pełnić w kulturze różnorodne funkcje począwszy
od estetycznej, poznawczej, rozrywkowej, poprzez, dydaktyczno-moralizatorską,
do egzystencjalistycznej.[8]
Sztuka:
    1.  skłania do refleksji
    2.  pozwala poszukiwać czegoś oryginalnego
    3.  pozwala utożsamiać się z uczuciami
    4.  umożliwia badanie własnej tożsamości
    5.  prowadzi do zainteresowania drugim człowiekiem
    6.  pobudza naturalną ciekawość drzemiącą w człowieku
    7.  ukazuje i uświadamia dwoistość natury ludzkiej
    8.  bada i opisuje piękno, ustalając istotę piękna
    9.  pierwotnie funkcja sztuki była religijna, albo reprezentowała władzę
  10.  dzisiaj, niekiedy, może być również, wyrazem preferencji 
         politycznych, może być przejawem społeczno – ekonomicznych
         zjawisk i stanowić skuteczny instrument w grze pewnych środowisk
  11.  źródłami sztuki są często rzeczy irracjonalne,
  12.  można też powiedzieć za Cassirerem, że sztuka jest intensyfikacją
         rzeczywistości, to odnosi się szczególnie do tej jej strony,
         którą pragnie ona wyrazić nadrzeczywistość, nie dającą się uchwycić
         w ramach jakiegokolwiek prostego odwzorowania
  13.  skupia się często na tym co pojedyncze, niepowtarzalne, co mogłoby
         pozostać niezauważonym
  14.  nie musi mieć funkcji estetycznych - Marcel Duchamp podważył rolę
         piękna w dziele sztuki 
         Pisuar z inskrypcją: R. Mutt 1917, ustawiony w galerii sztuki
         jak rzeźba, stał się symboliczną cezurą między sztuką kontynuacji
         w długim pochodzie artystów przez stulecia, a sztuką zrywającą
         ostatnie ograniczenia w sposób radykalny i ironiczny. L.H.O.O.Q.
         to reprodukcja Mony Lisy z dorysowanymi wąsami i bródką
  15. „brzydotę lubimy dziś równie jak piękno” Apollinaire –zgadza się
         to ze stosunkiem do sztuki teoretyków w XX wieku: jeżeli dzieło
         sztuki wstrząsa, silnie uderza odbiorcę, to jest to  ważniejsze
         niż gdyby zachwycało swoim pięknem
  16.  obecnie zdarza się, że sztuka bada samą siebie za pomocą sztuki
         sztuka komentuje sztukę
  17.  dzisiaj sztuka może być konceptualna , przestaje być materialna,
         nie jest często obiektem w sensie fizycznym, ale pomysłem,
         konceptem
  18.  sztuka jest przywołaniem piękna, stworzeniem wizji, odbiciem
         warunków życia, jest wyrazem formy i materii, jest odzwierciedleniem stanu
         psychicznego często nawet patologicznego twórcy, fundatora, czy społeczności.
         jest wyrazem wiary, przekazem rozumu jak pisma, harmonii, jak dźwięk
         w muzyce.
         Jest wyrazem uczuć i nerwów, zwątpień i niepewności człowieka, jego miłości,
         ambicji i potrzeb.
         Sztuka to świadomy lub nieświadomy przekaz uczuć naszych, uczuć artystów.

Iwona I.

---

[1]  R. Arnheim, Sztuka i percepcja wzrokowa, Warszawa 1978, s.15

[2] E.H.Gombrich, O sztuce, Poznań, 2013, s.15

[3] J. Białostocki, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa, 2013, s.16

[4] S.Przybyszewski cytuję za S.Krzysztofowicz-Kozłowską, Sztuka Młodej Polski, Kraków, 1996, s.8

[5] Ch. Batteux,  Les beaux-arts reduits 1746

[6] W.Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć, Warszawa 1976

[7] S. K. Langer Language and Myth (1946), tłumaczenie, z Sprache und Mythos
     (1925) by Ernst Cassirer

[8] I. Kant, Krytyka władzy sądzenia, Warszawa 1986